ولایت فقیه، رمز پیروزی و ماندگاری انقلاب اسلامی

در دفتر پژوهش‌های فرهنگی؛ مشهد مقدس
تاریخ: 
پنجشنبه, 17 آذر, 1384

 

بسم الله الرحمن الرحیم

ولایت فقیه، رمز پیروزی و ماندگاری انقلاب اسلامی

در نشست دفتر پژوهش‌های فرهنگی، مشهد مقدس، 1384/09/17

الحمدلله ربّ العالمین و الصلّوة و السّلام علی سیّد الانبیاء و المرسلین حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین.اللّهم كن لولیك الحجة بن الحسن صلواتك علیه و علی ابائه فی هذه الساعة و فی كل ساعة ولیاً و حافظاً و قائدا و ناصراً و دلیلاً و عینا حتی تسكنه أرضك طوعاً و تمتعه فیها طویلا

پیروزی انقلاب مقدس اسلامی همه معادلات جهانی را برهم زد به‌گونه‌ای که همه دشمنان اسلام درصدد تحلیل این پدیده بی‌‌سابقه و شگفت‌‌انگیز برآمدند. پیروزی انقلاب اسلامی و شكست نقشه‌‌های دشمنان كه طی چند دهه طراحی شده و به اجراء در آمده بود، سبب شد که دشمنان درصدد برآیند تا علت شكست خودشان را پیدا کنند. بعضی تحلیلها فقط برای توجیه شكستشان بود، وگرنه خودشان هم باور نداشتند كه آن عوامل چندان تأثیری داشته باشد. ولی از جمله عواملی كه همه آن را خوب فهمیدند و به‌صورت‌‌های مختلف اعتراف كردند و درصدد تضعیف آن برآمدند، نقش رهبری ولی‌فقیه در جریان انقلاب و بعد هم در مدیریت كشور بود. فهم این مطلب خیلی احتیاج به تخصص در مسایل سیاسی و اجتماعی ندارد؛ با یك مقایسه خیلی ساده اهمیت این نقش را می‌توان درك كرد. مقایسه‌‌ای كه قابل فهم است این‌كه تقریباً هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حركت انقلابی مردم افغانستان علیه حكومت دست‌نشانده وقت هم شروع شد و قریب بیست سال، اندكی بیشتر یا كمتر، ادامه پیدا كرد. تا آنجا كه اطلاعات و شواهدی هست، مردم افغان در این راه خیلی فداكاری كردند. سختی‌‌هایی كه آنان تحمل كردند به مراتب بیش‌تر از سختی‌‌هایی بود كه مردم ما در دوران انقلاب علیه حكومت پهلوی تحمل كردند. گفته‌‌‌های بعضی اشخاص موثق و بعضی از رهبران شیعه آن سامان مؤید این مطلب است. به قدری آن سختی‌‌ها عجیب بود كه گمان می‌‌‌كنم، اگر این امتحان برای مردم دیگری پیش می‌‌آمد تا آن حد تحمل نمی‌کردند. به هرحال داستان‌‌های واقعاً شگفت‌انگیزی است. ولی بالاخره نتیجه چه شد؟ صدها هزار نفر كشته شدند؛ بعدها هم جنگهای داخلی درگرفت و هزاران نفر هم در این جنگها كشته‌شدند. سرانجام هم حاضر شدند در مقابل آمریكا خضوع كنند، و اکنون نیز پیداست کار به كجا انجامیده و خدا می‌‌داند بعد از این به كجا خواهد انجامید.
به طور قطع، بسیاری از مردم مجاهد افغانستان برای مبارزه با کفر جنگیدند و به برخی نتایج هم دست‌یافتند، چنان‌كه علیرغم همه قدرتی كه آمریكا در آنجا اعمال كرد، نه انتخابات و نه قانون اساسی آنها مورد رضایت آمریكا نبود. ولی جا دارد جهاد افغان‌‌ها را با جهاد مردم ما در مقابل دولت دست‌نشانده آمریكا مقایسه كنید. آیا در آنجا قدرت نظام‌های حاكم قوی‌‌تر از قدرت نظامی ایران در زمان شاه بود؟ بدون شك بزرگ‌‌ترین قدرت نظامی منطقه در آن زمان، قدرت ایران بود؛ حتی سلاح‌‌هایی كه بیگانگان در اختیار دولت شاه گذاشته بودند، در منطقه به جز اسرائیل كشور دیگری آنها را نداشت. ولی آنچه باعث شد مردم ایران پیروز شوند ولی افغان‌ها این‌گونه پراکنده شوند، عزت آنها از بین برود و بالاخره در مقابل آمریكا تمكین كنند، بدون شك عاملی بود كه در ایران وجود داشت و در آنجا وجود نداشت؛ و آن برکت حضور شخص امام (رضوان الله علیه) و اندیشه اطاعت از ولیفقیه در میان مردم بود. این فرهنگ كاملاً در جامعه ما جا افتاده که کسی که جانشین امام زمان(ع) شد، اطاعت از او واجب است و اگر به امر او جان دادید شهید محسوب می‌شوید؛ و مردم ما نیز چنین کسی را شناختند.
آیا می‌توان در کنار این عامل، عوامل دیگری را هم مطرح کرد؟ فرض کنید عوامل جنبی در افغانستان بیشتر بود؛ اما سرانجام چه شد؟ ایران پیروز شد و افغانستان شکست خورد؛ چرا؟ این مطلب را عوام هم می‌فهمند. متخصصان تحلیل مسایل سیاسی دنیا نیز از همان آغاز فهمیدند که بزرگ‌ترین رمز پیروزی و شکست‌ناپذیری مردم ایران اعتقاد به ولایت فقیه از یك‌طرف و وجود یک ولی‌فقیه مقتدر و مقبول از سوی دیگر است؛ ولی‌فقیهی که وقتی بر اساس مبانی اسلامی تصمیمی گرفت کسی نمی‌تواند آن را متزلزل کند. به همین خاطر از همان آغاز، به فکر افتادند که این ركن اصلی را در کشور ما تضعیف کنند، تا برای نسل آینده چنین عاملی با این قوت وجود نداشته باشد.
اگر فعالیت‌های آشکار و پنهان دشمن را از ابتدای انقلاب تاکنون بررسی کنیم، شاید اغراق نباشد اگر بگوییم همه اینها مثل حلقه‌های یک زنجیر، مرتبط باهم و در راه تضعیف بزرگترین عامل پیروزی در انقلاب اسلامی ایران است. از همان اوایل، بخشی از فعالیت‌ها در بُعد نظری و فکری این بود که سراغ کسانی رفتند که به واسطه معلومات کم خود، یا به جهات دیگری، اصل این مبنا را تضعیف می‌کردند. آن‌ها می‌گفتند: چه کسی گفته ولایت فقیه اعتبار دارد و واجب الاطاعه است. این افراد شروع به تشکیک درباره این تئوری و طرح شبهاتی در مورد آن کردند؛ کتابها نوشتند، بحث‌ها کردند و سخنرانی‌ها ایراد نمودند؛ حتی از امکانات رسانه‌ای انقلاب نیز علیه این فکر استفاده ‌کردند، و البته این کار هم‌چنان ادامه دارد. بسیاری از مردم کم یا بیش با این آسیب‌ها و این دردها آشنایند و کسانی را در گوشه و کنار می‌شناسند که به صورت‌های مختلف در این جهت حرکت می‌کنند. گاهی مخالفت با ولایت فقیه را تحقیق علمی وآزاد و به اصطلاح آزاد‌اندیشی می‌دانند و گاهی زیر بار قدرت حاکم نرفتن را برای خود ارزش می‌دانند؛ حتی اگر قدرت حاکم، ولایت فقیه باشد. به هر حال، به دلایلی کسانی آمدند که اصل نظریه ولایت فقیه را زیر سؤال ببرند و با پیدا شدن کسانی که چنین ضعف‌ها و خواسته‌هایی داشتند، دشمنان نیز به تقویت آنها کوشیدند.
گاهی دشمن از ابتدا نقشه‌ای دارد و خودش آن را مستقیماً پیاده می‌کند؛ ولی گاهی عنصری را پیدا می‌کند که به درد کارش می‌خورد، سپس انگیزه وی را تقویت می‌کند. به هر حال حرکت تضعیف اصل و مبنای ولایت فقیه، همچنان هم ادامه دارد و در بعضی از جاها نیز تشدید شده است؛ ولی الحمدلله در طول بیش از ربع قرنی که از پیروزی انقلاب گذشته است، این تلاش‌ها به جایی نرسیده و دشمنان نتوانسته‌اند خدشه‌ای در این مسأله وارد کنند و جوّ جامعه را به‌دست بگیرند. شاید یکی از علل شکست آنها این باشد که این اصل جزء فرهنگ شیعه است و اصولاً امری ارتکازی و رایج در جامعه شیعه است و همه مردم می‌دانند که باید به دستور مجتهد جامع الشرایط عمل شود.
اما حالا که ـ‌الحمدلله ‌ـ تلاش دشمنان انقلاب در این جهت به جایی نرسید، آن‌ها باید راه جانشینی هم برای این در نظر داشته باشند. سناریوی دوم آنها این است که اگر نتوانستند اصل نظریه ولایت فقیه را سرکوب کنند، در مصداق آن تشکیک کنند و پس از آن سعی کنند مصداقی که کمابیش به فکر خودشان نزدیک‌تر باشد سرکار بیاورند. اجرای این حیله شیطانی را هم با راه‌کارهایی که همه ما کمابیش با آن آشنا هستیم، از همان اوایل شروع کردند و این کار مسألة تازه‌ای نیست. آن‌ها این شبهه را مطرح کردند که ولایت فقیه هم باید مدت معینی داشته باشد مثل ریاست جمهوری که چهار ساله است یا بعضی پست‌های دیگر که پنج ساله یا هشت ساله است. کسانی که این شبهه را طرح کردند برای اثبات گفته خود ادعا کردند هر کس قدرتی به دستش آمد و مدت طولانی در این قدرت ثابت ماند، قدرت او را به فساد می‌کشاند؛ حتی کسانی هم که برای احراز پستی صالح باشند بهتر است مدت محدودی متصدی آن پست باشند؛ چون ممکن است حتی اگر خود آنها هم سالم باقی بمانند، اطرافیانشان سوء استفاده ‌کنند. پس بهتر است مدت تسلط حاکم محدود باشد تا فساد پیش نیاید. این حیله یکی از همان حلقه‌های زنجیر است که عرض کردم. گاهی از قرآن هم دلیل می‌آورند که وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْد1، هر کس که می‌خواهد برای این پست کاندیدا شود، ابدی نیست و سرانجام فرد دیگری خواهد آمد.
حلقه دیگر این است که گفتند خوب است مردم مستقیماً ولی‌فقیه را انتخاب کنند؛ همان‌طور که نمایندگان مجلس و رئیس جمهور را انتخاب می‌کنند. مردم باید رأی بدهند که چه کسی ولی‌فقیه باشد. چرا؟ به این بهانه که این روش به دمکراسی نزدیک‌تر است، و اگر مردم به‌طور مستقیم رأی بدهند و کسی را انتخاب کنند، به فکر مردم بیشتر احترام گذاشته شده و حکومت مردمی‌تر و دمکرات‌مآب‌تر است. ولی انگیزه آنها از طرح این مسأله چیست؟ انگیزه آنها این است که اگر انتخاب رهبر مستقیماً از طرف مردم باشد، از راه‌های مختلف می‌شود به افکار مردم نفوذ کرد؛ هم‌چنان‌که گاهی در بعضی از کشورها مشاهده می‌شود کسانی برای احراز یک پست به پول، تبلیغات، وعده و وعید، راه انداختن کارناوال‌‌ها و چیزهای دیگر متوسل می‌شوند؛ چنین عواملی به‌هرحال تاثیرگذار است. كشور ما هم در گذشته کم و بیش این تجربه‌ها را داشته‌ است، انشاءالله که بعداً نداشته باشد.
با تبلیغات و با عوامل شناخته شدة دیگر که دنیای غرب، دوـ سه قرن آنها را تجربه کرده، در انتخابات یک مرحله‌ای و مستقیم می‌شود رأی ساخت؛ ولی اگر انتخابات چند مرحله‌ای، غیرمستقیم و به گونه‌ای باشد که انگیزه‌ای برای انتخاب شخص معینی نباشد و کسانی که انتخاب می‌شوند، آزادی فکر و احساس مسؤولیت شرعی بیشتری داشته باشند، در این صورت خطا کم‌تر می‌شود، و كم‌تر می‌شود در آن نفوذ کرد. وقتی بنا باشد صد نفر در یک کشور انتخاب شوند، نمی‌توان نتیجه را کنترل کرد و مشخص نمود که این صد نفر چه کسانی باشند. این‌که دشمنان سعی می‌کنند انتخابات چند مرحله‌ای نباشد برای این است. می‌گویند مگر حکومت‌تان مردمی نیست، دمکراسی اسلامی نیست؟ دمکراسی یعنی این که مردم رأی بدهند، پس بگذارید خود مردم رأی بدهند. چرا اول می‌آیید خبرگان را انتخاب می‌کنید تا بعد خبرگان بیایند رهبر تعیین کنند؟ بگذارید مردم خود بیایند انتخاب کنند. این حیله‌ای است برای این که بتوانند در آن منتخب نفوذ کنند، و کسی را سرکار بیاورند که اندکی به تمایلات آنها نزدیک‌تر باشد و مؤید فکر آنها باشد.
ما در این 27 سال بعد از انقلاب، انتخابات زیادی داشته‌ایم. شما در طول این 27 سال، صادقانه نظر کنید، چه كسانی در مقابل تهدیدهای دشمن و تطمیع‌های آنان توانستند کاملاً استقامت کنند و به هیچ‌وجه تحت تأثیر افکار دشمنان واقع نشدند. شما دیدید در زمان حیات امام (رضوان الله علیه) تصمیم‌گیرنده شخص ایشان بود. گاهی همة نزدیکان امام با مسئله‌ای مخالف بودند؛ ولی همین که امام می‌فرمود باید این‌گونه شود، دیگر همه سکوت می‌کردند، وگرنه اگر بنا بود از آقایان دیگر رأی‌گیری شود، مسأله به گونه‌ای دیگر می‌شد. بعد از امام هم خدا مقدر فرمود کسی آمد که نسخه بدل امام بود. موارد فراوانی بوده که تقریباً همة سیاستمداران کشور، که بسیاری از آنها سوابق انقلابی خوبی هم داشتند، در مقابل تهدیدها و تطمیع‌های دشمن کوتاه آمدند، و تنها کسی که مقاومت کرد، شخص رهبر بود و نتیجتاً هم معلوم شد که حق با ایشان است. مواردی پیش آمد كه همان کسانی که شجاعت‌ها داشتند، فداکاری‌ها داشتند، دلاوری‌ها داشتند، در یک مواردی احساس ضعف کردند، و اگر بنا بود این گونه افراد رهبر می‌شدند، تاکنون چندباره فاتحه اسلام خوانده شده بود. مثلاً وقتی می‌گفتند نیروگاه هسته‌ای بوشهر را منفجر می‌کنیم، دلش می‌لرزید، احساس خطر می‌کرد، و می‌گفت مسایلی در کار است که شماها نمی‌دانید. اما رهبری دلش مثل کوه است، انگار که روح امام در کالبد او دمیده شده است.
دشمنان خیلی خوب می‌دانند از کجا باید شروع کنند و چه کار کنند که به گمان خودشان به نتیجه برسد، پس خوب طراحی می‌کنند، اما غافلند از اینکه دست‌دیگری هم در کار است که نمی‌گذارد نقشه‌هایشان درست پیاده شود، و عواملی وجود دارد که نمی‌توانند پیش‌بینی کنند. شما کسی را سراغ دارید که در این انتخابات اخیر حدس زده باشد که چه کسی بناست انتخاب بشود؟ من با شخصیت‌های مهمی صحبت کردم، آنها گفتند: ما هیچ امیدی نداشتیم که ایشان انتخاب شود. براساس حساب‌های ظاهری هم، ما هیچ عاملی برای انتخاب ‌شدن ایشان سراغ نداریم. کسانی احساس مسئولیت کردند که ما هیچ گمان نمی‌کردیم در این وادی قدم بگذارند. ما همه طلبه هستیم، وضع زندگی خودمان را می‌دانیم، اگر صد تومان به شهریه‌مان افزوده شود در زندگی ما اثر دارد. من طلبه‌ای را سراغ دارم كه یک میلیون تومان قرض کرد تا برای این انتخابات خرج کند و هنوز هم بدهکار است. چه عاملی باعث می‌شود كه او چنین کاری را انجام دهد؟ هم‌لباسی یا هم‌صنفی بودن، و چیزهای دیگر که کم و بیش جاذبه‌هایی دارد، هیچکدام مطرح نبود؛ اما دل‌ها یک دفعه متوجه نقطه‌ای شد که کسی باور نمی‌کرد. چه عواملی وجود داشت؟ چه خرج‌هایی که برای تبلیغات دیگران نشد، چه زمینه‌های اجتماعی که وجود داشت، در نهادهای مختلف کشور، در وزارتخانه‌ها، در ادارات، در نهادها چه زمینه‌هایی برای گرایش به دیگران بود، چه قدرت‌هایی در اختیارشان بود، حتی بعضی از افراد خودشان اعتراف کردند که اعتماد ما به عوامل خارجی بود، و مطمئن بودیم که کمک‌های خارجی نمی‌گذارد شکست بخوریم. اما تقدیر به‌گونه‌ای دیگر رقم خورد. آن وقتی که مردم خالصانه به سوی خدا بروند، خالصانه از خدا کمک بخواهند، خدا هم می‌داند چه کند. إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجابَ لَكُم2. شرط این است که استغاثه باشد؛ تا ما متکی به این قدرت، به آن قدرت، به این عامل و آن عامل ظاهری و... هستیم، به همین عوامل واگذار می‌شویم. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: و عزّتی و جلالی و ارتفاعی علی عرشی، لأقطّعنّ أمل کل مؤمّل غیری بالیأس.3؛ وقتی امید به غیر خدا باشد به جایی نمی‌رسیم؛ اما وقتی امید از همه جا قطع شد، دست‌ها به طرف خدا بلند شد، خدا هم کمک می‌کند.
در این مدت چقدر نذر، زیارت عاشورا، زیارت جامعه، اطعام، نماز جعفر، و انواع عبادات‌ها شد؟ ما در شهر خودمان سراغ داریم. چه وقت برای انتخابات چنین کارهایی انجام می‌گرفت؟ تا آنجایی که بنده یادم هست در این 27 سال که از انقلاب اسلامی گذشته، برای هیچ انتخاباتی این همه مردم نذر و نیاز نکردند، آن هم مردم مستضعف. آنهایی که این نتیجه را نتوانستند پیش‌بینی کنند، همانانند که اصل انقلاب را نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند. به هر حال قراردادهای تنظیم شده و منتظر امضاء با شرکت‌های نفتی و جاهای دیگر به هم خورد، و آن كسی كه خدا مقدر كرده ‌بود انتخاب شد. ولی دشمن دست از فعالیت نکشیده و نخواهد کشید.
دراین میان ما باید چه کنیم؟ قرآن عاملی را برای شکست دشمنان اسلام معرفی می‌کند: ذلك بأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُون4؛ بخصوص درباره منافقین می‌فرماید اینها كه شكست خوردند و اینها كه ذلیل شدند بخاطر این است كه فهم صحیحی نداشتند، درست نمی‌‌توانستند مسأله را درك كنند. در مقابل از مؤمنین در بسیاری موارد تعریف می‌‌كند و عامل پیروزی آنان را همین درك صحیح از مسایل می‌شمارد. بر ما است كه چشم‌مان را نبندیم و در مقابل، این تجربیات (همین تجربیات بعد از انقلاب که خودمان دیدیم) را بررسی کنیم و پند بگیریم: إِنَّ فِی ذلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصار5. خدا را بهتر بشناسیم، سنت‌های خدا را در تدبیر انسان و جوامع بهتر درک کنیم. خیال نکنیم همه چیز براساس همین اسباب عادی و جریانات طبیعی اداره می‌شود. البته أبی الله أن یجری الأمور إلا بأسبابها؛ اما اسباب منحصر به اسباب عادی نیست. نزول ملائکه هم یکی از اسباب است. اول خدا را بهتر بشناسیم، ایمان و یقین داشته باشیم به اینکه اگر کسانی خدا را یاری کنند، خدا آنها را یاری خواهد کرد: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْكُم6. خیال نكنید اینها تعارف است، این حقیقت است. آیات قرآنی شعارهای انسان‌گونة ما نیست، اینها مبتنی بر یك حقایق عمیق الهی، ثابت، و لایتغیر است سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْل7.
همانطور که ذکر شد یکی از وظایف قطعی ما این است که ، مطلب را خوب بفهمیم و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم. وقتی فهمیدیم دشمن چه حیله‌هایی دارد، باید در مقابلش موضع‌گیری کنیم. آنها با این همه اصرار نقشه‌های شوم‌شان را دنبال می‌کنند؛ ما با خونسردی و بی‌تفاوتی از کنارش نگذریم، زیرا پرداختن به این مسایل شکر نعمت خدا و انجام وظیفه است. نکته سومی که ما باید کاملاً به آن توجه داشته باشیم درک راه‌هایی است که موجب دریافت رحمت الهی می‌شود. باید شرایطی که موجب نزول برکات خدا می‌شود را بشناسیم و راه‌هایی که دشمن می‌خواهد در ما نفوذ پیدا کند و اهداف شوم خودش را محقق کند را نیز بشناسیم و در مقابلش موضع صحیح بگیریم. اگر كسانی در چنین موقعیتی درصدد برآمدند که این مسایل را بررسی کنند، این نشانه آگاهی، وظیفه شناسی، و قدردانی از نعمت‌های خدا است، به شرطی که تداوم پیدا کند.
انشاءالله دشمن مثل گذشته ناامید شود و پیروزی نهایی از آن اسلام و مسلمین باشد.

والسلام علیکم و رحمه الله

پرسش و پاسخ

1.آیا این كه نمایندگان مجلس خبرگان منتخب مردم‌اند، در مشروعیت اعمال ولایت توسط رهبر نقش دارد یا خیر؟
پاسخ:
؛ همه می‌دانیم که در کلمات بزرگان متشابهاتی وجود دارد و این متشابهات اختصاص به افراد عادی ندارد، در خود قرآن این متشابهات وجود دارد: هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِه8. وقتی قرآن متشابهات داشته باشد، حدیث به طریق اولی، و كلمات دیگران با چند درجه اولویت می‌تواند متشابهاتی داشته باشد، و البته این منحصر به متون دینی نیست بلکه در امور عرفی هم هست. ولی محل بحث‌مان در منابع دینی است. در آنچه مربوط به مسأله ولایت فقیه و منشأ اعتبارش هست، مانند همة مسایل نظری دیگر، محكمات و متشابهاتی وجود دارد. در غیر مسایل ضروری اسلام، اعم از اعتقادات و احکام، چنین تشابهاتی وجود دارد و منشأ كم و بیش اختلاف نظرهایی هم می‌شود. راه چاره کدام است؟ راه صحیح برای فهم کلمات بزرگان، حدیث و آیه قرآن چیست؟ آن آیه در ادامه، راه را نشان داده، می‌فرماید: مِنْهُ آیاتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتاب. آنهایی كه دنبال حقیقت‌اند، اول سراغ محكمات می‌‌روند، مبانی محکمات را محکم می‌کنند. براساس آن، در پرتو محکمات بسیاری از متشابهات هم حل می‌شود. اگر دقت شود روشن خواهد شد، شاید همه متشابهات حل شود؛ ولی راه این است که ما اول محکمات را ملاک قرار دهیم. درباره‌ی كسانی كه به دنبال متشابهات می‌روند نیز می‌فرماید: فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ منه؛ آنهایی كه ریگی در كفش‌‌شان است، سراغ متشابهات می‌‌روند. حال جای این پرسش است که محکمات یعنی چه؟ محكمات یعنی بیانی که اگر شما به هر شخص عاقل منصفی عرضه کنید، در فهمش تردید نکند.
در بحث مشروعیت اعمال ولایت توسط ولی‌فقیه، جا دارد این جمله را که همه شما ‌خوانده‌اید و در صحیفه نور هست را یادآور شوم که امام فرمودند: اگر رئیس جمهور به نصب ولی‌فقیه نباشد، غیرمشروع است، وقتی غیرمشروع شد، طاغوت است، اطاعت او اطاعت طاغوت است.9؛ معنای این جمله چیست؟ برای این کلام چه توجیهی می‌توان کرد؟ فرض این است که مردم، با روش صحیحی از طریق انتخابات صحیح کسی را به عنوان رئیس جمهور انتخاب کرده‌اند، در این فرض است که می‌فرماید: اگر ولی فقیه او را نصب نکند، طاغوت است و نه تنها وجوب اطاعت ندارد، که اطاعتش حرام است. ولایت باید از طرف خدا باشد: طاغوت وقتی ازبین می‌رود كه به امر خدای تبارك و تعالی یك كسی نصب بشود.10؛ خداوند نیز ولایت را به پیغمبر(ص) داده، پیغمبر از طرف خدا، ائمه معصومین(ع) را نصب فرموده، ائمه معصومین با ولایتی که از طرف خداوند داشتند فرمودند: فقد جعلته حاکماً، الرد علیه کالرد علینا و هو علی حد الشرک بالله. 11؛ اکنون این فرضی را که امام فرمودند، رئیس جمهوری را که مردم از طریق انتخاب صحیح، انتخابش کنند چرا باید طاغوت باشد؟ چرا نفرمودند اگر فاسق است، طاغوت است، بلکه فرمودند اگر ولی‌فقیه نصب نکند، طاغوت است؟ این کلام قابل هیچ توجیه دیگری نیست؛ یعنی از محکمات است و هرچه دیگر که خلاف این باشد، باید درسایة این كلام تفسیر شود. حدیثی را هم که خواندم، الردّ علیه کالردّ علینا و هو علی حدّ الشرک بالله برای این است که، مگر مردم با خلفای بنی امیه و یا بنی‌عباس بیعت نکردند؟ ‌آنها چه کم داشتند؟ البته بعضی‌هایشان به زور بود، ولی بسیاری هم به زور نبود. اگر فقط صرف انتخاب مردم و رأی آنان كافی بود، حکومت‌های آنان باید حکومت‌های صالحی بود. آیا ما باید در صحیح بودن یا خطا بودن رفتار معصومین شک کنیم؟ متأسفانه در کشور ما اگر به بعضی از مقامات توجه کنیم، کتاب‌هایشان را بخوانیم، سخنرانی‌هایشان را گوش کنیم، و مقالات‌شان را نگاه کنیم، می‌بینیم که در همین سیاق است. کسی که منتحل به شیعه هم هست می‌گوید مشروعیت حکومت به رأی مردم است، پس چون مردم به خلفا رأی دادند حکومت آنها معتبر است!
بنابراین شکی نیست که آنچه عنصر اصلی برای اعتبار ولایت فقیه است حکم خدا و پیغمبر است.

2.لطفاً ویژگی‌های اصول‌گرایی را بیان فرمایید؟ چون ترس آن می‌رود که در سایه عدم تعریف درست این اصطلاح، از آن سوء استفاده شود و موجب تفرقه نیروهای انقلاب گردد.
پاسخ:
؛ این واژه در آیه و روایت نیامده است که ما بخواهیم تعریف صحیحی از این واژه بخصوص ارائه کنیم؛ ولی اصولاً این مفاهیم غالباً مفاهیمی تشکیکی هستند، حتی مفهوم ایمان، کفر، و نفاق نیز اینگونه‌اند. ایمان مراتب دارد، کفر هم مراتب دارد، نفاق هم مراتب دارد، گاهی مرتبه‌ای از ایمان با مرتبه‌ای از نفاق نیز جمع می‌شود که برخی منافقین، به اندازه کم ذکر خدا داشتند؛ نه این که اصلاً منکر خدا باشند. کسانی بودند که در صف اول نماز جماعت پشت سر پیغمبر نماز می‌خواندند اما منافق هم بودند. بعضی از آنها بودند که به هیچوجه در دل، هیچ کدام از مرتبه‌های ایمان را نداشتند، خدا را هم قبول نداشتند، و هر چه می‌گفتند تظاهر بود.
اصولگرایی یعنی پایبندی به اصول؛ یعنی این‌که انسان مصالح شخصی و گروهی، او را از مسیر اصلی اسلام و ارزش‌ها منحرف نکند، افکارش روز به روز تابع شرایط اجتماعی نباشد. یک اصول صحیح متقنی داشته باشد، و همیشه به آن پایبند باشد. البته این پایبندی مراتبی دارد، و گاهی انسان در تشخیص آن ضعف پیدا می‌کند. وقتی کسی می‌بیند مالش، جانش، خویش و قوم‌هایش، ثروتش، فامیلش، همة اینها در خطر است، ممكن است تشخیص ‌دهد که به‌خاطر عنوان ثانویه، یعنی به‌خاطر حفظ اموال مسلمین، باید کاری کند. این تشخیص منافاتی با اصولگرایی هم ندارد؛ چرا که می‌گوید من دارم به خاطر اسلام این کارها را می‌کنم. حال فرض کنید انسانی است که تحت تأثیر تبلیغات آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها واقع شده، و باورش شده که قرار است مثلاً نیروگاه بوشهر را بمباران کنند ـ حالا به چه دلیلی؟ مثلاً ضعف ایمان دلیل آن است. وقتی تحت تأثیر واقع شد، تشخیص وی این می‌شود که من باید نسبت به اینها انعطاف داشته باشم تا چنین خطری را متوجه اسلام و عالم اسلام نکنم؛ اگر در مقابل آمریکا سرسختی نشان دهم، اینها تحریک می‌شوند و اساس اسلام را از بین می‌برند، پس برای حفظ اساس اسلام واجب است انعطاف داشته باشم. البته این رفتارها به عوامل روانی نیز برمی‌گردد، بعضی‌ها زود می‌ترسند بعضی‌ها دیرتر می‌ترسند؛ بعضی‌ها ضعف ایمان دارند و بعضی‌ها هم منافع شخصی‌و گروه‌شان را دوست دارند. این‌که اصولگرا بر چنین فردی صدق می‌کند یا نه؟ باید بگوییم مقول به تشکیک است. یک مرتبه‌ای از آن بر او صدق می‌کند، اما مراتب عالی‌تر آن صدق نمی‌کند.

3.با توجه به اهمیت جایگاه خبره، اعلم و متخصص در مباحثی چون نمایندگی مجلس خبرگان و تعیین مرجع و تعیین رهبری،

1ـ چرا در تبیین ادله عقلیه و نقلیه این بحث در سطوح مختلف نظام آموزشی از سطح متوسطه تا سطح عالی کتاب‌های آموزشی تدوین نمی‌گردد؟

2ـ آیا تشخیص اصلح یا اعلم در مقام اثبات توسط غیراعلم ممکن است؟
پاسخ:؛ مسأله اول اشکال مشترکی است که اختصاص به یک قشر خاص ندارد؛ ضعفی است که در مدیریت کشور در طول چند دهه وجود داشته است. ضعف‌هایی نیز در بعضی از جاها، به خصوص در برخی نهادهای فرهنگی و آموزشی، وجود دارد كه موجب شده است، متأسفانه نه تنها سیرصعودی نداشته‌باشیم، که تنزل هم کرده‌ایم. این را کم و بیش همه می‌دانند؛ اما در بعضی از موارد شما هم اطلاع ندارید كه در آموزش و پرورش و کتابهای درسی، تربیت معلم، تربیت مدرس و ... چه عقب‌گردهایی کرده‌ایم! وقتی این ضعف‌ها در این نهادها وجود دارد، نتیجه‌اش هم عاید مردم خواهد شد. این اشکال وارد است. بنده هم این اشکال را دارم. البته باید اعتراف کنیم، ما هم آنچنان که باید سعی نکرده‌ایم. حالا اگر مقصر نیستیم اما باید به قصورش اعتراف کنیم. روحانیت هم آن طوری که باید و شاید، نقش خودش را در این زمینه ایفا نکرده است.
اما این‌که باید اعلم و اصلح را انتخاب کرد، یک اصل عقلایی است و کاملا تعبدی شرعی نیست، ادله‌اش هم ارشادی است، هم عقلی و عقلایی. امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: إن أحق الناس بهذا الامر اقواهم علیه و اعلمهم بأمر الله فیه12، كسی بهتر می‌تواند حكومت كند كه به مسایل آن آگاهتر باشد. این یک مطلب تعبدی نیست، بلكه سیرة عقلاست. انسانهای عاقل به طور طبیعی وقتی می‌خواهند کسی را در پستی بگذارند، سعی می‌کنند آن که اصلح است را بگذارند. فرض کنید ما بیماری‌ای داریم. یک پزشک می‌گوید این دارو را باید مصرف کنی، پزشک دیگر می‌گوید آن دارو را، و مراجعه به همه این پزشک‌ها هم مساوی است؛ یعنی یکی هزینه بیشتری نمی‌برد و نباید به یکی دیگر ویزیت بیشتری بدهیم. فرض کنید در یک مجتمعی، پزشکان آماده معالجه هستند، نسخه‌شان هم آماده است. اینجا دو تا پیش فرض داریم: یکی اینکه دسترسی به نسخه‌های اینها مساوی است و از نظر ما مؤونه زایدی ندارد و یک پیش‌فرض دیگر هم اینکه: می‌دانم بعضی از اینها حاذق‌ترند. اکنون آیا من وظیفه خود نمی‌دانم که بروم حاذق‌تر را شناسایی کنم، و به نسخه او عمل کنم؟ یا می‌گویم چه فرق می‌کند، این پزشک است آن هم پزشک؟ فرض کنید نسخه‌ها مختلف است، مراتب مهارت آنان هم فرق دارد، اما دسترسی به همه یکسان است، خرجش یکی است، فاصله من هم با همه‌شان مساوی است و من در مرکز دایره‌ای هستم، آنها هم در شعاع‌های مختلفی، همه یکسانند و نباید زحمت زیادی بکشم. در اینجا اگر من نرفتم حاذق‌تر را تشخیص دهم و نزد یکی از اینها رفتم و معالجه نشدم، آیا عقلا من را مذمت نمی‌کنند که چرا پیش آن پزشک حاذق‌تر نرفتی؟ آیا خودم خود را ملامت نمی‌کنم که کاش تحقیق کرده بودم که کدام یک از آنها حاذق‌ترند؟ یا فرض کنید كسی دختری دارد در سن ازدواج و چند خواستگار دارد، اگر بدون تحقیق یکی از آنها را انتخاب کرد و بعد مشخص شد که انسان شایسته‌ای نبوده، و آن خواستگار‌های دیگر بهتر از این بودند، دخترش او را مذمت نمی‌کند که چرا تحقیق نکردی؟ خودش پیش خود شرمنده نمی‌شود که چرا دخترش را به فرد صالح نداده است؟ اکنون براستی سیره عقلا چگونه است؟ بله، اگر من مریض بودم، اما نمی‌دانستم نسخه‌های آن پزشکان مساوی است یا نه، نمی‌دانستم یکی حاذق‌تر است، در این صورت مسأله چندان مهم نیست و اینجا انسان چندان اهتمامی نیز نمی‌کند؛ اما اگر فرض بر این باشد که بدانم بعضی حاذق‌ترند و دسترسی به همه هم یکسان باشد و مراجعه به یکی از آن‌ها زحمت بیشتری نخواهد، هیچ شکی نیست که عقلا در چنین موردی سعی می‌کنند که حاذق‌تر را بشناسند.
حال كه می‌خواهیم پزشک حاذقی را بشناسیم عقلا چه می‌كنند؟ آیا اول می‌روند طب می‌خوانند، دکتر می‌شوند و سپس می‌توانند حاذق‌تر را بشناسند، یا نه، با کسانی که با طب سروکار دارند، یا پزشک هستند، اگر چه متخصص نباشند، اما برای معرفی متخصص صلاحیت دارند، مشورت می‌کنند؟ راه عقلایی نیز همین آخری است. اکنون فرض کنید جوانی به تکلیف رسیده و می‌خواهد از کسی تقلید کند، باید از چه کسی بپرسد؟ از امام جماعت می‌پرسد و این معنایش این نیست که این روحانی عالم‌تر از آن کسی است که می‌خواهد از او تقلید کند، یا در حد اوست. خیر، می‌گوید: وی سررشته دارد، اهل این فن است، خبره این کار است؛ اگر چه خودش اعلم نیست؛ ولی راه عقلایی همین است و هیچ راه دیگری هم ندارد. برای هر كسی که بخواهید تحقیق كنید، قاضی بهتر، معلم بهتر، هنرمند بهتر، باید از اهلش بپرسید. این معنایش این نیست كه انسان حتماً باید خود دارای آن فن شود تا بفهمد. اگر دیگری اهل خبره است، شهادت خبره برای آن كسی كه اعلم از آنها هم هست اعتبار دارد. این روش عقلایی است و هیچ راه دیگر هم بین عقلا وجود ندارد؛ مگر كسی علم غیب داشته باشد.
بنابراین ما مكلفیم عقلاً و شرعاً به اینكه اصلح را بشناسیم؛ اصلح از لحاظ علم، از لحاظ تقوا، از لحاظ مدیریت و آن مواردی كه در پستی که می‌خواهد عهده‌دار شود دخالت دارد. صرف اینكه آن فرد در فقه اعلم باشد، کفایت نمی‌کند، اگر اعلم در فقه است، اما در مسایل سیاسی و اجتماعی ضعیف است، چگونه می‌خواهد متصدی امور سیاسی شود؟ کدام عقلی این را تجویز می‌کند؟ آنکه در این کار دخالت دارد باید از دیگران اصلح باشد. در این جا سه رکن وجود دارد: فقاهت، تقوا، و مدیریت (شامل آشنایی با شئون مدیریت، تجربه‌های لازم و آشنایی با مسایل). ممکن است کسی مدیریتش بهتر باشد، دیگری تقوایش بیشتر باشد و یکی نیز فقاهتش؛ ولی در مجموع، چه کسی اصلح است؟ تشخیص این کار همه نیست، خبرویت می‌خواهد. پس بهترین راه عقلایی برای تشخیص، وجود خبرگان است و مردم همیشه در همه کارهایشان، به‌طور ارتکازی به خبرگان مراجعه می‌کنند. این مربوط به مصلحت کل جامعه است، اگر اختلاف بیفتد، مصلحت جامعه به خطر می‌افتد. باید یک نهادی متشکل از خبرگان باشد که رأی نهایی را صادر می‌کند، که تکلیف همه روشن شود، وگرنه در مسایل فقهی، فرض کنید درباره اینکه تسبیحات اربعه، یک مرتبه واجب است یا سه مرتبه، یکی مقلد این آقا می شود دیگری مقلد آن آقا می‌شود، به جایی هم برنمی‌خورد؛ اما در آنجایی که مسأله اجتماعی است به عنوان مثال، ازدواجی واقع شده، طبق فتوای مرجع عروس، این ازدواج صحیح است؛ ولی داماد مقلد شخص دیگری است و این ازدواج را باطل می‌داند؛ این عروس و داماد باید چه کار کنند؟ در اینجا نمی‌شود هر کسی طبق فتوای مجتهد خودش عمل کند، عروس می‌خواهد طبق فتوای مجتهد خود عمل کند و داماد نیز طبق فتوای مرجع خودش؛ این گونه مشکل اجتماعی حل نمی‌شود. باید یک رأیی حاکم باشد و همة مردم آن را بپذیرند، یک نهاد رسمی می‌خواهد که آن را تعیین کند. اینجا مسایل اجتماعی مطرح است که اختلاف در آن مشکل اجتماعی را حل نمی‌کند؛ یک نفر باید رأی قاطع دهد و طرفین نیز عمل کنند. مسایل حکومتی از این قبیل است، نمی‌شود هر کسی برود طبق فتوای مرجع خودش عمل کند، این نقض غرض است. حاکم برای این است که رفع اختلاف شود، مشکلات مردم حل شود و حرکت‌های اجتماعی سمت و سو پیدا کند. مراجع تقلید فتوا می‌‌دهند؛ اما حاكم برای این است كه عملاً رفع اختلاف كند، مشكلات را حل كند، كلامش فصل الخطاب باشد و همه موظف باشند بپذیرند. پس چه كسی بهتر می‌‌تواند این كار را انجام دهد و صلاحیتش بیشتر است؟ إن أحق الناس بهذا الامر أقواهم علیه و أعلمهم بأمر الله فیه


1؛ انبیاء / 34.

2؛ انفال / 9.

3؛ بحارالانوار، ج 68، ص 154، باب 63.

4؛ حشر / 13.

5؛ آل‌عمران / 13.

6؛ محمد / 7.

7؛ احزاب / 62.

8؛ آل‌عمران / 7.

9؛ صحیفة نور، ج9، ص 253، مورخ 1358/07/12.

10؛ همان.

11؛ کافی، ج 1، ص 67.

12؛ نهج‌البلاغه، ص 247.