علامه مصباح: انتخاب اصلح مقتضای عقل است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)  در همایش معیارهای گزینش دولتمردان اسلامی از نگاه اهل بیت (ع) با اشاره به این که خداوند به برکت رهبری امام (ره) و فداکاری یارانش، زمینه هایی برای ما فراهم کرده که برایمان قابل تصور هم نبود، ادامه داد: اصلا باور نمی کردیم که زمانی برسد که آزادانه چنین مباحثی مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

علامه محمدتقی مصباح یزدی با بیان این که البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که شرایط مهیا بوده، آن گونه که باید عمل نشده است، اظهار داشت: موضوع این همایش، مسأله ای است که جزء مسائل پایه و مقدماتی است؛ اما هنوز بعد از 40 سال در این زمینه آن چنان که باید کار نشده است.

وی با اشاره به این که در زمینه کیفیت تعیین کارگزاران، با مخاطبان مختلفی مواجهیم، اظهار داشت: یک دسته از مخاطبان کسانی هستند که به اسلام و نظام اعتقادی ندارند و حتی اگر مسلمان هستند، سکولار و معتقد به عدم دخالت دین در حوزه اجتماع هستند. دسته دیگر مسلمانانی هستند که همانند شیعیان از اهل بیت (ع) بهره نبرده‌اند و حداکثر فقط پیامبر (ص) را به عنوان ولی امر می شناسند؛ اما عده ای هم هستند که می خواهند بر اساس بینش شیعی عمل کنند و اهل بیت (ع) را در عصمت و علم، مانند پیامبر (ص) می دانند.

عضو جامعه مدرسین با بیان این که افراط و تفریط در هر مذهبی وجود دارد، ادامه داد: حتی در بین شیعیان نیز اختلاف‌نظر هایی وجود دارد؛ اما اکثر شیعیان معتقدند که امام معصوم(ع) حق حاکمیت الهی دارد.

وی ادامه داد: هرچند در خصوص حق حاکمیت، بحث هایی براساس روایات اهل بیت (ع) برای مخاطبان شیعی انجام گرفته است، اما کمتر مخاطبان دیگر در نظر گرفته شده‌اند؛ و اگر بخواهیم شرایط کارگزار حکومت را برای فردی تبیین کنیم که سکولار است و برای اسلام تشریعاتی برای اداره حکومت قائل نیست، باید بر اساس دلیل و تحلیل عقلی باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که اصل وجود حکومت امری ضرورری است، اظهار داشت: در طول تاریخ، اکثر حکومت‌ها بر اساس مبانی عقلانی تشکیل نشده‌اند، بلکه در گذشته های دور، ملاک زور بوده و کسی که می توانسته قدرت خود را بر دیگران تحمیل کند، به عنوان حاکم پذیرفته می شده است؛ و بعدها علم و ثروت هم به آن اضافه شد و افرادی با بهره‌گیری از همین امور به حکومت رسیدند. لذا به‌طورطبیعی، کارگزارانی برای چنین حکومت هایی مناسب ترند که بتوانند از هر راهی سبب بقای حکومت شوند؛ حتی اگر بتوانند با زور یا فریب مردم را با خود همراه کنند.

وی در ادامه به حکومت هایی اشاره کرد که مردم توانستند خواسته های خود را بر آن‌ها تحمیل کنند، و این سؤال را مطحر کرد که اگر حکومتی واقعا بخواهد مصالح جامعه را تأمین کند، کارگزاران آن باید چه شرایط و ویژگی‌هایی داشته باشند؟

آیت الله مصباح افزود: اقتضای بحث عقلی این است که ببینیم هدف از تشکیل حکومت چیست، تا شرایط کارگزاران آن را بر اساس آن هدف تحلیل کنیم؛ ضمن آن که سئوال دیگر این است که آیا اهداف حکومت ها مشترک هستند یا خیر؟

وی در پاسخ اظهار داشت: یک هدف کلی مشترک برای تشکیل حکومت وجود دارد و آن تأمین نیازمندی هایی از جامعه است که متصدی بالفعل ندارد، و هیچ عاقلی در وجود چنین هدفی برای حکومت شک ندارد؛ به عنوان نمونه، تأمین امنیت با همة مراتبی که دارد، از مصادیق بارز این نیازمندی هاست.

این فیلسوف و متفکر اسلامی افزود: طبیعی است که یک نفر به تنهایی نمی تواند امنیت را تأمین کند، بلکه به دستگاه و سیستمی نیاز است تا با استفاده از افراد مختلف با مراتب متعدد، تأمین امنیت را عهده‌دار شود.

وی با طرح این سئوال که آیا می توان از نظر عقلی شرایطی کلی را برای کارگزار حکومت درنظر گرفت که در همه جوامع پذیرفته شده باشد، پاسخ داد: از آنجا که دستگاه حکومت دارای قواعد و مقررات و چارچوب هایی است، اولین شرط مسئولان حکومت، شناخت این قواعد و مقررات است؛ چرا که اگر مقررات را نشناسند، چگونه می خواهند هدف حکومت که در گرو رعایت این مقررات است را محقق کنند؟ لذا شرط اول کارگزار هر حکومتی شناخت و علم به قانون و مقررات است.

وی شرط دوم کارگزاران حکومت را عدم منفعت طلبی دانست و افزود: اگر کارگزار حکومت مقررات را بداند، اما منفعت طلب و بی تقوا باشد، در جایی که مقررات با منافع شخصی اش تعارض پیدا کند، منفعت خود را مقدم کرده و مقررات را زیر پا می گذارد؛ لذا با کارگزار بی تقوا - ولو شناخت هم داشته باشد - هدف از حکومت تأمین نمی شود.

علامه مصباح یزدی حسن تدبیر را شرط سوم کارگزار حکومت دانست و افزود: اگر کارگزار نداند که برای رسیدن به هدف حکومت چگونه باید از ابزار و امکانات استفاده کند، و در مقام تزاحم نتواند اهم و مهم را بشناسد، باز هم هدف حکومت تأمین نخواهد شد؛ لذا علاوه بر آگاهی و عدم منفعت طلبی، حسن تدبیر نیز برای کارگزار حکومت لازم است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به مراتب ارزش‌های اجتماعی و نیز  مراتب کارگزارانی که می توانند این ارزش ها را تأمین کنند،  اظهار داشت: به دلیل عقلی و با توجه به تجارب عینی، در هر نظام سیاسی باید همة کارگزاران حدنصابی از شرایط که بایسته های کارگزاری برای حکومت است را داشته باشند؛ و اگر افرادی علاوه بر بایستگی‌ها، دارای شایستگی‌هایی هم باشند که بهتر می توانند هدف حکومت را تحقق بخشند، به حکم عقل باید همان ها انتخاب شوند، و این معنای انتخاب اصلح است.

 وی افزود: حال اگر به فرض کسی یافت نشد که حدنصاب این شرایط سه گانه یعنی علم و تقوا و حسن تدبیر را داشته باشد، و یا فرد اصلح از روی ظلم، نتوانست خود را معرفی کند، و به عنوان نمونه تخریب ها و تهمت ها اجازه نداد فرد اصلح به این مقام برسد، در این صورت چه باید کرد؟ طبیعی است که در این صورت نمی توان از اصل حکومت صرف‌نظر کرد و باید به اقرب به اصلح تنزل کرد.

آیت الله مصباح ادامه داد: تنزل به اقرب، امری عقلانی است؛ لذا در جایی که فرد واجد صلاحیت وجود ندارد، و یا اگر وجود دارد، موانعی بر سر راه او قرار دارد، کسی باید انتخاب شود که اشبه افراد به اصلح است.

وی با بیان این که یکی از ادله ولایت فقیه نیز همین است، اظهار داشت: وقتی دسترسی به امام معصوم (ع) نداریم، باید به اشبه افراد به وی در همین سه شرط علم، تقوا و حسن تدبیر مراجعه کنیم.

علامه مصباح یزدی با اشاره به این که در حکومت دینی علاوه بر تأمین نیازهای بر زمین مانده مادی و دنیوی، قرب انسان به خدا و رشد و کمال وی نیز اهمیت دارد، ادامه داد: تجربه هم نشان داده است که حکومت‌ها در این زمینه اثرگذارند.

گفتنی است همایش معیارهای گزینش دولتمردان اسلامی 14 اردیبهشت ماه در سالن همایش های مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.

برای دریافت‌ فایل صوتی این جلسه این‌جا را کلیک کنید!