پرتوی از انوار معرفت
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
پرتوی از انوار معرفت[1]
در زیارت جامعه خطاب به ائمه اطهار‌سلام الله‌علیهم‌اجمعین می‌خوانیم: خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِینَ؛ «خداوند شما را به صورت نورهایی خلق کرد. پس شما را حلقه‌زده در اطراف عرش خود قرار داد.» در روایات مقبولِ فراوانی که حتی در کتاب‌های اهل سنت هم آمده، نقل شده است: نور پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل‌بیت‌علیهم‌السلام قبل از خلقت همه عالم آفریده شده است. در اینجا مقصود از نور، معنای واقعی آن است، چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَوةٍ؛[2] «الله نور آسمان‌ها و زمین است؛ مثل نور او مانند چراغ‌دانی است.» از نور خدا نوری دیگر به وجود می‌آید، و لازمه چنین موجودی این است که خدا به وسیله او انوار پایین‌تر را بیافریند، و سایر مخلوقات شعاعی از وجود آن مخلوق باشند؛ بدین معنا که در عین حال که مخلوق است، خدا نورانیت، کمال، علم و قدرتی به او داده است که سایر مخلوقات شعاعی از وجود آن هستند.
البته ما نمی‌توانیم، و نباید هم توقع داشته باشیم که به طور کامل، آن مقام نورانی و رابطه آن با وجود این عالم را درک کنیم. آن نور اولیه موجودی بسیط است که همه کمالات امکانی در آن جمع است، و لازمه آن این است که در این عالم نمادی به نام بدن داشته باشد. چنین موجودی کمالات و تکالیفی دارد که اصلا قابل مقایسه با ما نیست. امثال ما در سن شش یا هفت سالگی به‌سختی می‌توانیم درک کنیم که خدایی هست و باید او را عبادت کرد و برای او نماز خواند. اما آن جنین در شکم مادر می‌داند که خدایی هست و همان‌جا هم خدا را عبادت می‌کند و تسبیح خدا را می‌گوید، و هنگام ورود به این عالم هم به خاک می‌افتد و برای خدا سجده می‌کند. این عالم خانه تکامل است و این تکامل باید به‌تدریج حاصل شود، بنابراین این بزرگان باید با اختیار خود مسیر خود را انتخاب کنند؛ همان مسیری که برای همه انسان‌ها وجود دارد، و اموری همچون تکلیف، عصیان، اطاعت، خوف، رجاء و همه چیزهایی که برای همه انسان‌ها وجود دارد از لوازم آن است؛ اما آنها این راه را با سرعت و با اوج بیشتری می‌پیمایند. به تعبیر دیگر گرچه حقیقت اینها از یک سنخ است، این حقیقت دارای شدت و ضعف است.
نه تنها وجود ما طفیلی وجود آن انوار مقدس است، بلکه کمالات ما نیز در پرتو آن بزرگواران تحقق می‌یابد. «حَتَّى مَنَّ عَلَیْنَا بِكُمْ ...»؛ خداوند بر آدمیان و مخلوقات منت گذاشت و وجود شما را تنزل داد و در میان ما آورد. «وَجَعلَ صَلاتَنا عَلَیکُم وَما خَصّنا بِه ِمن ِولایَتِکُم طیباً ِلخَلقِنا وطَهارَةً لأنفُسِنا وَتَزکِیةً لَنا وَکَفارَةً لِذُنوبِنا»؛ صلوات و درودی که ما به پیشگاه شما هدیه می‌کنیم، سبب پاکی، رشد و وسیله تکامل ماست. اگر آفرینش ما طهارتی دارد از نام و محبت شماست، و بالاخره، لغزش‌های ما به وسیله اظهار محبت و ارادت به شما جبران می‌شود. یعنی ارتباطی که با شما برقرار می‌کنیم و توجهی که به شما داریم، سبب می‌شود که انوار الهی بر ما بتابد و ظلمت‌های گناهانمان را پوشش دهد. این نور آن‌قدر شرافت دارد که با یک توجه و عرض ارادت، به اندازه‌ای از سوی خداوند افاضه می‌شود که گناهان را می‌پوشاند و ظلمت‌هایی که در اثر آنها پدید آمده را محو می‌کند.
خدای متعال از فرط لطف خود، راهی قرار داده تا ما که به دلیل نقص ذاتی و نیز گناهان خود، اصالتا نمی‌توانیم حد نصاب کمال را پیدا کنیم، مهمان اهل بیت‌علیهم‌السلام شویم، و شفاعت به همین معنا است. اگر آنها برای ما استغفار کنند به خاطر آنها ما را هم می‌بخشد. روایات بسیاری در این زمینه وارد شده است که یک نمونه آنها روایتی است که جابر می‌گوید: به امام محمد باقر‌علیه‌السلام گفتم: فدایت شوم، ای پسر رسول اللَّه! حدیثى درباره فضیلت جده‌ات فاطمه‌سلام‌الله‌علیها براى من بگو كه هر گاه آن را براى شیعیانت نقل كنم خوشحال شوند. امام محمد باقر‌علیه‌السلام فرمود: ... در روز قیامت صد هزار ملك فاطمه سلام‌الله‌علیها را بر فراز پر و بال خود به سوى بهشت حركت خواهند داد. هنگامی‌که به در بهشت می‌رسند فاطمه زهرا‌سلام‌الله‌علیها به پشت سر خود نگاهی می‌اندازد. خطاب می‌رسد: اى دختر حبیب من! براى چه به پشت سر خود نگاه کردی در صورتى كه من دستور داده‌ام داخل بهشت شوى؟ فاطمه‌سلام‌الله‌علیها می‌گوید: پروردگارا! دوست داشتم در یك چنین روزى قدر و قابلیت من شناخته شود. خدا می‌فرماید: اى دختر حبیب من! برگرد و بنگر هر كسى كه محبت تو یا یكى از فرزندان ترا در قلب دارد دست او را بگیر و داخل بهشت نما ...».[3]
بی‌تردید، درک مقام اهل‌بیت‌علیهم‌السلام و از آن میان، وجود مقدس امام رضا‌سلام‌الله‌علیه، برای ما آرزویی بلندپروازانه است. اگر روزی روزنه‌ای به قلب ما باز شود و اندکی از انوار وجود آنها را بشناسیم، دیگر اعتنایی به همه لذت‌های دنیا و بلکه اعتنایی به لذت‌های آخرت هم نخواهیم داشت. کسانی که از این گلستان بویی برده‌اند، آن‌چنان سرمستند که دیگر توجهی به حور و قصور ندارند. امیدواریم ما نیز بتوانیم مقام ائمه اطهار را درک کنیم. برای این‌کار باید تلاش کنیم که اندکی به امام‌زادگان نزدیک‌تر شویم و معرفت پیدا کنیم.
یکی از این امام‌زادگان والامقام، وجود مقدس حضرت معصومهسلاماللهعلیها است. ما سر تا پای وجود خود را رهین منت‌های حضرت معصومهسلاماللهعلیها می‌دانیم. اعتراف می‌کنم که نمی‌توانیم قطره‌ای از دریای مقامات این بزرگوار را درک کنیم، چراکه برای شناختن حضرتش باید سنخیتی بین عارف و معروف باشد. ما امروزه مفتخر به نوکری در پیشگاه حضرت معصومهسلاماللهعلیها هستیم. اگر مرقد مطهر این بانوی مکرم در قم نبود، آیا حوزه علمیه در قم تأسیس می‌شد؟ اگر این حوزه نبود آیا شخصیتی چون حضرت امام رضوان‌الله‌تعالی‌علیه در آن تربیت می‌شد؟ اگر امام نبود، این انقلاب محقق می‌شد و به پیروزی می‌رسید؟ اگر این انقلاب نبود، آیا من و شما امروز اینجا بودیم؟ کسانی که با شرایط اواخر دوران پهلوی آشنایی دارند و سیر نزولی دین و معارف را دیده‌اند، تصدیق خواهند کرد که اگر آن منحنی نزولی ادامه می‌یافت، به کجا می‌انجامید. و اگر انقلاب اسلامی ایران نبود، آیا انقلاب‌های مصر، تونس، بحرین و یمن اتفاق می‌افتاد؟ پس، همه این برکات چشمه‌ای از برکات وجود این بانوی گرانقدر است. فقط خداوند می‌داند که هرروز چه برکاتی از این مرقد مطهر و صاحب آن شامل شیعیان و حتی اقلیت‌های مذهبی می‌شود. بسیاری از زرتشتی‌ها و مسیحی‌ها نذر می‌کنند که به زیارت حضرت معصومهسلاماللهعلیها مشرف شوند.
اگر حضرت معصومهسلاماللهعلیها را بشناسیم، روزنه‌ای می‌شود که مقامات حضرت رضا‌سلام‌الله‌علیه را بشناسیم؛ امام رضا تنها کسی است که در بین ائمه به الامام الرئوف معروفند. حال، اگر همه محبت‌هایی که امام رضا از ابتدای عمر مبارکشان تاکنون داشته و تا آخر نیز خواهند داشت را به همراه همه محبت‌های سایر ائمه در یک کفه ترازو بگذارید، سپس آنها را با محبت خدا نسبت به خلقش بسنجید، خواهید دید که این رأفت‌ها در برابر رحمت الهی قطره‌ای است از دریا. برای اینکه آنان بنده و محدودند، اما خداوند بی‌نیاز و نامتناهی است و رحمت و محبتی نامتناهی دارد. ما امام رضا‌سلام‌الله‌علیه را دوست داریم، به خاطر اینکه خدا او را دوست دارد. حضرت معصومهسلاماللهعلیها را دوست می‌داریم، چون ایشان شاخه‌ای از آن درخت مبارک است.
اگر با اهل‌بیت صلوات‌‌الله‌علیهم‌أجمعین ارتباط پیدا کنیم، چیزی نیست که نتوان به آن رسید. دست‌یابی به این کمالات به میزان ارتباطی بستگی دارد که ما با ایشان برقرار می‌کنیم و به اینکه چه اندازه از درگاه ایشان گدایی کنیم و چه اندازه لیاقت پیدا کنیم، وگرنه در سایه توسل چیزی نیست که غیرقابل دسترسی باشد. حال اگر از آن حضرات، به‌ویژه حضرت امام رضا و حضرت معصومهسلاماللهعلیهما خواهش کنیم که در دهه کرامت، ذره‌ای از این معرفت را به ما ارزانی دارند، از همه نعمت‌های دنیا و آخرت ارزشمندتر و لذت‌بخش‌تر است.
[1] این نوشتار چكیده دو سخنرانی از آیت‌الله مصباح یزدی ـ‌دام‌ظله‌ـ است كه به مناسبت دهه كرامت بازنشر داده می‌شود.
[2] نور، 35.
[3] تفسیر فرات الکوفی، ص299.
