علامه مصباح: یک سخنرانی و گفت‌وگو می‌تواند انسان را به ورطه کفر بکشاند

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در مراسمی که به مناسبت شهادت حضرت جواد الائمه (ع) برگزار شده بود، ضمن تسلیت فرارسیدن شهادت این امام همام اظهار داشت: تحقیق برای برگزیدن اعتقادات از جمله مسائلی است که بر روی آن تأکید می‌شود؛ اما باید توجه داشت واقعا توقع این‌که مثلا یک دختر نه ساله بتواند تحقیقاتی در خصوص دین مبین اسلام انجام داده و شبهه‌ای از حقانیت اسلام نیز برای او باقی نماند، توقعی دور از انتظار است.

آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی ادامه داد: هر آن‌چه انسان از عمرش می‌گذرد و با مسائل بیشتری آشنا می‌شود، باید برای دین خود، در حد مقدور وقت صرف کرده و تحقیق کند؛ اما باز هم در عمل می‌بینیم که این کار میسر نیست و حتی برای افرادی هم که میسر است، اگر به تحقیق بپردازند، سطحی از آن قابل دسترسی و فهم است، چرا که تحقیق در همه امور اعتقادی و یافتن پاسخ‌های روشن و بدون شبهه کار آسانی نیست.

وی با اشاره به این‌که در عمل بسیاری از اعتقادات ما ریشه در تقلید از دیگران _ به معنای عام _ دارد، اظهار داشت: البته نه تقلید به معنای خاص که فرد بدون هیچ گونه فکر و تحقیق تبعیت کند، بلکه تقلید همراه با حدی از تفکر و تعقل. لذا غالب اعتقادات ما ریشه‌اش از افراد دیگر مانند پدر و مادر، معلم و شخصیت‌های مورد اعتماد در دیارمان بوده است.

استاد برجسته فلسفه حوزه علمیه قم با اشاره به تأکیدات فراوان درباره تحقیق در اعتقادات اظهار داشت: به نظر بنده مراد از لزوم تحقیق این است که اگر کسی تحقیق نکرده و به امر باطلی معتقد شد، نزد خداوند متعال هیچ حجتی ندارد و معذور نخواهد بود؛ اما اگر تحقیق نکرد و بر اساس تقلید به امری معتقد شد که اتفاقا حق است و مخالف با واقع نیست، قرار نیست مؤاخذه شود. به عبارت دیگر وجوب تحقیق وجوب طریقی است و اگر انسان با طریق دیگری به اعتقاد صحیح برسد، کافی است.

وی با طرح این سؤال که در این عصر که وسائل ارتباطی فراوان بوده و رسانه‌های متعددی به لجن‌پراکنی و ایجاد شبهه برای جوانان می‌پردازند، چگونه باید با نوجوانان و جوانان برخورد کرد، اظهار داشت: اگر یک جوان پاک، نه به خاطر مقابله با دین، بلکه از روی کنجکاوی، بخواهد بسیاری از شبهات و سؤالات را مطالعه کند که چه بسا بر روی او نیز اثر گذار خواهد بود، چه باید کرد؟

استاد اخلاق حوزه علمیه قم ادامه داد: از طرفی اگر رها شوند، تحت تأثیر قرار گرفته و نسبت به دین‌شان مردد می‌شوند و از طرفی اگر بخواهیم جلوی آن‌ها را بگیریم اشکالات متعددی به ما می‌گیرند.

وی در بیان اشکالاتی که ممکن است به منع جوانان و نوجوانان از استفاده از رسانه‌های شبهه‌افکن گرفته شود، گفت: ممکن است گفته شود: اولا منع کردن فرد، اثری ندارد، چرا که حس کنجکاوی جوان و وجود وسائل ارتباطی فراوان، راه را برای وی هموار می‌کند؛ ثانیا این روش اسلامی نیست و روش انبیاء نیز این نبوده است. مگر نه این است که علما می‌گویند که عقاید اسلامی را باید با تحقیق پذیرفت؛ طبیعتا تحقیق نیز به معنای دیدن سخنان و دلایل موافقین و مخالفین است، لذا نمی‌توان وی را منع کرد؛ ثالثا امروزه مسأله آزادی فکر و اندیشه در جهان به عنوان یک ارزش تلقی می‌شود و حتی می‌توان از برخی آیات و روایات نیز برای آن استدلال آورد.

وی افزود: بر این اساس و با توجه به دلایلی که ذکر شد، گفته می‌شود: نه تنها باید به افراد اجازه داده شود، بلکه باید تشویق هم بشوند، چرا که حتی قرآن کریم نیز اعتقاد به خاطر صرف تبعیت از آباء و اجداد را منع کرده است. وی در مقابل، به آیات و روایاتی که در طرف مقابل هستند اشاره کرد و گفت: اما کار زمانی مشکل می‌شود که به برخی آیات و روایات بر می‌خوریم که به نوعی مفهومی ضد این مطلب را بیان می‌کنند، همان گونه که امام جواد (ع) در روایتی بیان می‌دارند که هر کس به گوینده‌ای، گوش فرادهد، مانند این است که وی را عبادت کرده است؛ حال اگر از زبان خدا حرف بزند خدا را عبادت کرده و اگر از زبان شیطان حرف بزند، شیطان را عبادت کرده است!

آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: لذا از طرفی تحقیق و شنیدن سخنان مخالف و موافق برای شناخت حق، لازم است و از طرفی اگر انسان به سخن افراد ضد دین گوش فرا دهد، عبادت کننده شیطان خواهد بود.

استاد اخلاق حوزه علمیه در بیان وجه جمع این دو مطلب گفت:‌ اما باید توجه داشت که این تعارض مفهومی، زمانی است که در نفی و اثبات آن‌ها، اطلاق وجود داشته باشد. اما اگر هر کدام دارای قیود منطقی و قابل فهم و مستدلی باشند، قطعا راه حل مشکل نیست.

عضو خبرگان رهبری ادامه داد: اگر جوان به طور مطلق منع شود، نه تنها مشکل حل نمی‌شود، بلکه گاهی سبب تشدید شبهه می‌شود. از طرف دیگر، اگر کاملا افراد آزاد گذاشته شوند تا هر سخنی و شبهه‌ای را شنیده و به هر رسانه‌ای دسترسی داشته باشند، آن هم سبب گمراهی و عدم امکان حل برخی شبهات در ذهن آن‌ها خواهد شد.

وی ادامه داد: لذا باید به جوان و نوجوان فهمانده شود که اولا حق و باطلی وجود دارد و ثانیا تشخیص آن‌ها در هر مرتبه‌ای نیاز به مقدماتی دارد که هر کس با توجه به سن و مقتضیات خودش، مسائلی را می‌فهمد و بسیاری از مسائل را نمی‌فهمد؛ از این رو متناسب با سن و معلوماتش، آزادانه کتاب‌ها و رسانه‌ها و فیلم‌هایی در اختیار وی قرار گیرد که وی نیز بتواند خوب و بد آن را درک کند.

عضو خبرگان رهبری با اشاره به این‌که برای فهماندن این مسأله می‌توان از مثال‌های متعدد و قابل فهمی استفاده کرد، اظهار داشت: به عنوان نمونه می‌توان شنا را مثال زد که از طرفی منع کردن مطلق افراد برای شنا کردن جایز نیست، چرا که شنا مورد سفارش اسلام و گاهی لازم است، اما آزاد گذاشتن فرد مبتدی در قسمت‌های عمیق نیز صحیح نیست، لذا هر کسی باید با توجه به توانایی‌هایش با مربی و معلم همراه باشد تا آنچه بلد نیست را از وی فرابگیرد. در ورود به مفاهیم دینی نیز این گونه است و نمی‌توان فرد را از همان ابتدا در سیل شبهات آزاد گذاشت و باید با توجه به معلومات و مقتضیاتش، در کنار وی مربی و معلمی حضور داشته باشد.

وی افزود: البته همان‌گونه که شناگر مبتدی نباید در قسمت‌های عمیق حضور داشته باشد، اما نجات غریق باید در قسمت‌های عمیق حاضر باشد، برای برخی افراد خواندن برخی کتب و نوشته‌ها ممنوع و برای عده‌ای از عالمان دینی واجب است تا با خواندن آن به این شبهات پاسخ دهند.

عضو خبرگان رهبری با اشاره به این‌که باید مسائل اساسی دین را به صورت ساده و قابل فهم در اختیار جوانان و نوجوانان گذاشت، اظهار داشت: هم چنین شبهات رایج نیز باید پاسخ داده شده و با طبقه‌بندی آنها همراه با مهربانی و منطق، در اختیار جوانان گذاشته شود.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اظهار داشت: پس نه لزوم تحقیق و دیدن سخنان موافق و مخالف، مطلق است و نه روایتی که گوش دادن به سخنان شیطانی را مانند پرستش شیطان می‌داند. بلکه روایت در واقع بیان می‌کند که چنین توان و پتانسیلی در سخنرانی و گفت‌وگو وجود دارد که می‌تواند انسان را به کفر بکشاند که البته تجربه نیز این مسأله را نشان داده است.

وی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم، اظهار داشت: در مقابل هر راه صحیحی، شیاطینی از انس و جن وجود دارند که با سخنان زیبا، انسان‌ها را فریب می‌دهند و البته همین امر نیز به خواست خداوند بوده است تا انسان مورد امتحان قرار بگیرد.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم ریشه فریب خوردن از شیاطین را عدم اعتقاد به آخرت دانست و خاطر نشان کرد: از طرفی باید اعتقادات را تقویت کرد و ایمان خود را در معرض تندباد‌ها قرار نداد و از طرف دیگر باید اعتقادات فرزندان را نیز با محبت و زبان خوش و تشویق و همراه با استدلال متناسب با فهم آن‌ها، تقویت کرد.

گفتنی است این مراسم دوم مهر ماه در منزل حجت الاسلام والمسلمین میرسپاه برگزار شد.

برای دریافت صوت و متن این جلسه اینجا را کلیک کنید!