بسم الله الرّحمن الرّحیم
آن چه پیش رو دارید گزیدهای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی ( دامت بركاته ) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1390/02/28 ایراد فرمودهاند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.
در جلسات اخیر به آخرین فراز خطبه مبارک حضرت زهراسلاماللهعلیها رسیدیم که منجر به گفتوگویی طولانی بین حضرت زهرا سلاماللهعلیها و به اصطلاح خلیفه اول شد. حضرت در ضمن جوابهای کوبنده خود به آیات قرآن استناد میکردند. ابوبکر سرانجام گفت: «من با مشورت مردم بر کرسی خلافت نشستهام و مردم من را به این پست مأمور کردهاند و اگر در ملک فدک دخالت کردم با موافقت مردم بوده است. این شما و این مردم؛ هر چه میگویند عمل کنید!» حضرت پاسخ کوبندهای به او دادند و بعد بار دیگر رو به مسلمانان کردند و فرمودند:
معاشر المسلمین المسرعة إلى قیل الباطل المغضیة على الفعل القبیح الخاسر «أ فلا تتدبرون القرآن ام على قلوب أقفالها»1 كلا بل ران على قلوبكم ما أسأتم من أعمالكم فأخذ بسمعكم وأبصاركم ولبئس ما تأولتم وساء ما به أشرتم وشر ما منه اغتصبتم لتجدن والله محمله ثقیلا وغبه وبیلا إذا كشف لكم الغطاء وبان ما ورائه الضراء بدا لكم من ربكم ما لم تكونوا تحتسبون وخسر هنالك المبطلون؛ ای تودههای مردم مسلمان! ای کسانی که با سرعت به سراغ سخنان باطل میروید اما نسبت به کار زشت و زیانبار چشمپوشی و مسامحه میکنید! آیا در قرآن تدبر نمیکنید یا بر دلهایتان قفل زده شده است؟! بلکه اعمال بد شما دلهایتان را تیره کرده است. پس خدا چشم و گوشتان را گرفت و چه بد تفسیری برای آیات خدا کردید و به چه رأی بدی اشاره کردید! و چه بد عوضی است آن عوضی که از این کارتان دریافت کردید! به خدا قسم این کار برای شما بسیار گران تمام خواهد شد. بار بسیار گرانی است و عاقبت بسیار وخیمی در پی دارد. روزی که پرده از اعمال شما برداشته میشود و آنچه وراء آن است آشکار میشود، از طرف خدا بدبختیها و گرفتاریهایی برای شما ظاهر خواهد شد که هیچ گمانش را هم نمیکردید و در آن روز است که اهل باطل بسی زیان خواهند کرد.
روشن است که بعد از اینکه به اصطلاح متصدی خلافت کار را به مردم واگذار کرد و گفت من به رأی آنها عمل کردم قاعدتا اگر مردم احساس مسئولیت میکردند باید اظهار مخالفت میکردند به خصوص که حضرت بارها از آنها به خاطر یاری نکردن حق گله کردند. با همه اینها باز هم مردم سکوت کردند و چیزی نگفتند. از اینرو حضرت زهرا سلاماللهعلیها مردم را مخاطب قرار دادند و به آنها اعتراض کردند که چه طور شما حرف باطل را میپذیرید و نسبت به رفتار خلاف حق چشمپوشی و مسامحه میکنید؟! بدانید که سرانجام تبعات این عمل را خواهید دید و روزی پشیمان خواهید شد که دیگر سودی نخواهد داشت.
نکتههای آموزندهای در این فرمایشات هست که اختصاص به آن زمان و آن مردم ندارد و ما برای زمان خودمان میتوانیم از آنها استفاده کنیم. حضرت زهرا سلاماللهعلیها برخی از آیات قرآن را اقتباس کردند. در چنین مقامی که خانمی در یک دادگاه رسمی ادعا میکند که مال من را بیجهت گرفتهاند اگر بخواهد برای تاکید ادعای خویش از آیات قرآن استفاده کند چه آیهای را باید بخواند؟ قاعدتا باید از آیاتی مانند: لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ،2 یا وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ؛3 استفاده کند. پس به چه مناسبت حضرت میفرمایند: «مگر کافر شده و دست از دین خدا برداشتهاید؟ مگر میخواهید راه جهنم ابدی را بروید؟» حضرت زهرا سلاماللهعلیها کسی است که حرف بیحساب نمیزند. آیاتی که حضرت در خلال این خطبه شریف میخوانند خیلی عجیب است. در ابتدا آنجا که اشاره میکنند به داستان سقیفه و تغییر مسیر خلافت، میگویند: اهل سقیفه ادعایشان این بود که ما برای جلوگیری از فتنه و هرج و مرج در جامعه باید زودتر برای جانشینی پیامبر اقدام میکردیم اما، ألا فی الفتنة سقطوا وإنّ جهنم لمحیطة بالكافرین؛4 اصلا اینها در متن فتنهاند و جهنم بر آنان احاطه دارد. حضرت در ادامه میفرمایند: شما که اینگونه قضاوت میکنید مگر میخواهید دست از اسلام بردارید؛ ومن یبتغ غیر الإسلام دینا فلن یقبل منه وهو فی الآخرة من الخاسرین؛5 این آیه گرچه پاسخ مناسبی است برای مدعیان پلورالیسم که قائلاند همه ادیان خوب هستند و فرقی نمیکند چه دینی را انتخاب کنیم، اما حضرت زهرا سلام اللهعلیها به چه مناسبت در مقام دفاع از حق غصب شده این آیه را تلاوت کردند؟ و یا چرا از این آیه استفاده میکنند که میفرماید: «أَ فَحُكْمَ الْجاهِلِیَّةِ یَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْماً لِقَوْمٍ یُوقِنُون؛َ6 آیا میخواهید احکام جاهلیت را احیا کنید؟! چه حکمی بهتر از حکم خداست که شما میخواهید دست از حکم خدا بردارید؟!» آیا آنها چنین ادعایی داشتند؟ از هیچ یک از حرفهایشان چنین چیزی ظاهر نشد، بلکه ابوبکر سعی میکرد احترام حضرت را نگه دارد. اما حضرت با تندی و با تعبیرات بسیار کوبنده جواب وی را میدادند. از جمله آیاتی که در ادامه از آن استفاده کردند آیه سی و نهم سوره هود است که میفرماید: «فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یَأْتیهِ عَذابٌ یُخْزیهِ وَ یَحِلُّ عَلَیْهِ عَذابٌ مُقیمٌ؛ به زودی خواهید دانست که عذاب رسوا کننده عذاب کیست و برای چه کسانی عذابی ثابت تحقق خواهد یافت.» این لحن قرآن در هنگام سخن گفتن با کفار و مشرکان است. حضرت زهرا سلاماللهعلیها با مردم نمازخوان و با کسی که مردم با او به عنوان جانشین پیغمبر بیعت کرده بودند با همین لحن سخن میگویند. این چه حکمتی دارد؟
همچنین آنجا که از عدم یاری مردم گله میکردند در مقام توجیه آن فرمودند: شاید گمان میکنید هنگامی که پیغمبر از دنیا رفت دیگر کار تمام شده و هر کاری دلتان میخواهد میتوانید انجام دهید در حالیکه: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَمَنْ یَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاكِرِینَ.7 این آیه عجیبی است که شایسته است دقت کنیم که چرا حضرت این آیه را در اینجا قرائت کردند. قرآن میفرماید: اگر پیغمبر به موت طبیعی از میان شما برود یا کشته شود شما باید دست از دینتان بردارید و به عقب بگردید؟! اگر چنین کنید به خدا ضرری نمیزنید. اما اگر شکرگزار نعمت خدا باشید خدا به شما پاداش خواهد داد. حضرت زهرا سلاماللهعلیها با تلاوت این آیه در این مجلس میخواهند بگویند: اگر گمان کردهاید که چون پیغمبر از دنیا رفته است دیگر نباید از ما حمایت کنید مصداق این آیه میشوید و باید بدانید با این کار به خدا ضرری نخواهید زد بلکه خود ضرر خواهید کرد. به دنبال آن میفرمایند: «وَ قالَ مُوسى إِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمیدٌ؛8 اگر همه شما مسلمانان و هر انسانی که روی زمین زندگی میکند همه کافر شوید سر سوزنی به خدا ضرر نمیخورد و بر دامن کبریاییش گردی ننشیند.» مگر در آن مجلس، کسی میخواست دست از دینش بردارد؟ چرا حضرت این آیه را میخوانند؟
وقتی بحث ارث بودن فدک مطرح شد و به حضرت اینگونه جواب دادند که انبیاء ارث باقی نمیگذارند حضرت فرمودند: «بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ؛9 یعنی اینگونه نیست که امر بر شما مشتبه شده باشد و واقعا نمیدانید که پیغمبر هم ارث میگذارد؛ بلکه این صحنهها را درست کردید تا آنچه دلخواه خودتان است را عملی کنید. من باید صبر کنم تا آنچه اراده الهی است تحقق پیدا کند.» سرانجام در این فرازی که امشب خواندیم آیه بیستوچهارم از سوره محمد صلیاللهعلیهوآله را عینا ذکر میفرمایند و اقتباسی از آیه چهاردهم سوره مطففین را در کلام خویش میآورند؛ یعنی مفاهیم آن آیه را به صورت خطاب به مخاطبان میگویند. آیه چهاردهم سوره مطففین میفرماید: کلاّ بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا یَكْسِبُونَ؛ یکی از حقایقی که قرآن روی آن تاکید دارد این است که اعمال زشت انسان تدریجا باعث میشوند که انسان حقیقت را درک نکند و کمکم ایمانش ضعیف شود و سرانجام کارش به کفر بیانجامد. همانطور که آیه بیستوسوم سوره جاثیه میفرماید: «أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ؛ اگر معبودِ کسی هوای نفسش شود یعنی تسلیم هواهای نفسانیاش شود خداوند چشم و گوشش را کور و کر میکند و در حالی که اهل علم و فهم است گمراهش مینماید و پردهای روی چشم و گوشش میکشد. چه کسی میتواند چنین کسی را هدایت کند؟!» یعنی چنین کسی هرگز هدایت نخواهد شد. چنین مضمونی در آیه چهاردهم سوره مطففین هم هست که میفرماید: کلّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا یَكْسِبُونَ؛ کسانی که اهل معصیت بودند و دائما با خداوند مخالفت میکردند اعمال زشتشان چرکی بر روی دلشان شد و زنگاری روی آیینه قلبشان و دیگر چیزی در آن منعکس نمیشود.
حضرت خطاب به این مسلمانان میفرمایند: شما به دنبال هوای دلتان هستید و به این خاطر اعمالی را انجام دادید که دلتان سیاه شد و دیگر درک نمیکنید. بعد میفرماید روزی از طرف خدا پرده برداشته خواهد شد و چیزهایی ظاهر خواهد شد که هیچ وقت فکرش را نمیکردید. آن روز است که خواهید فهمید چه گناه بزرگی مرتکب شدهاید(فكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ).10
به راستی چرا حضرت زهرا سلاماللهعلیها در این مجلس این آیاتی را تلاوت کردند که همه خطاب به کفار و مشرکان هستند؟ حضرت آن آیات را تلاوت کردند چراکه با آن چشم تیزبین و حقیقتبینشان میدیدند این راهی که شروع شده و زاویهای که باز شده است به کفر و شرک منتهی میشود؛ ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن كَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَ كَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِؤُون.11
دانشجوی متدینی را میشناختم که وقتی به لندن رفته بود شنیده بود که آنجا برخی از کارخانههای نان، فرِ نانپزی را با روغن خوک چرب میکنند تا نان آسانتر خارج شود. لذا تحقیق کرده بود تا کارخانهای را پیدا کند که روغن نباتی مصرف میکند تا از پاکی نانی که میخورد مطمئن باشد. همین شخص کم کم کارش به جایی رسیده که اصل دین، وحی، نبوت و همه چیز را انکار میکند. اینگونه نیست که هر کس فاسق است از ابتدا فاسق بوده است؛ البته هستند کسانی که از اول هم خراباند اما قرآن میفرماید: «وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذی آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوینَ * وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْب وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْب؛ بودند کسانی که نعمتهای بزرگ و معارفی ژرف به آنها دادیم و در ابتدا آدمهای خوبی بودند و خداوند دعایشان را مستجاب میکرد؛ اما آنها به دنبال هوای نفسشان رفتند و سرانجام کارشان به آنجا رسید که حکایتشان حکایت سگ شد.» کار مسلمانانی که در رکاب پیامبر بودند به جایی رسید که حضرت زهرا سلاماللهعلیها اینگونه آنها را توبیخ میکنند. چرا؟ زیرا حضرت میدیدند که با این فاصلهای که آنها از حق میگیرند سرانجامشان به کفر منتهی میشود. اگر بنا گذاشتیم بر اینکه به حکم خدا بیاعتنایی کنیم و کمکم بگوییم: «بله، اسلام و اسلامگرایی خوب است اما زمان این موضوعات گذشته است و اکنون زمان ملیگرایی و ارزشهای انسانی است!» در این صورت باید منتظر چنین سرنوشتی باشیم.
بعد از رسول خدا کسی میتوانست اسلام را حفظ کند که مثل خود پیغمبر باشد و خداوند بر مسلمانان منت گذاشت و چنین انسانی را آفرید و به مردم معرفی کرد؛ اما مسلمانان از او فاصله گرفتند و از آنجا راه باطل شروع شد. از این رو کار همین مسلمانان به آنجا رسید که در کربلا فرزند پیغمبر را به فجیعترین وضعی به شهادت رساندند. اگر دیدیم کسی نماز میخواند و روزه میگیرد دلیل نمیشود که از همه جهت انسان درستی است؛ بلکه باید اعتقادش را بررسی کرد. اگر گفت: «بله، خدا فرموده علی ولی باشد؛ ولی فعلا ما صلاح میدانیم که کس دیگری در رأس باشد»، معنای آن این است که خود را در عرض خدا قرار میدهد! امام صادق علیهالسلام درباره کسی که حکم نائب امام را رد کند میفرمایند: «فَإِذَا حَكَمَ بِحُكْمِنَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا اسْتَخَفَّ بِحُكْمِ اللَّهِ وَ عَلَیْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَیْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْكِ بِاللَّه»12 چگونه رد کردن حرف او منجر به شرک میشود؟ زیرا او از طرف خدا حکم میکند. حال کسی که بر خلاف او حرف میزند حرف خود را در عرض حرف خدا قرار داده است و میگوید: قانون خدا یک قانون است و قانون من هم یک قانون! و این یعنی شرک.
تهدیدات و توبیخات حضرت زهرا سلاماللهعلیها برای این است که به ما بگوید: مواظب باشید از محور حق فاصله نگیرید. علی مع الحق والحق مع علی؛ اگر از علی فاصله بگیرید راه انحراف را در پیش گرفتهاید و نهایتاً این راه به کفر میانجامد. ما باید قدر نعمت ولایت را بدانیم. 1400 سال علمای ما زحمت کشیدهاند تا مذهب تشیع را برای ما حفظ کنند. ائمه معصومین علیهمالسلام برای صیانت از این نعمت و جلوگیری از ایجاد انحراف در راه حق فرمودند: «وقتی به ما دسترسی ندارید به کسانی که عالم به علوم ما هستند مراجعه کنید. آنها حاکم بر شما هستند و بر شما ولایت دارند.» ولایتفقیه ساده به دست ما نرسیده است. معنی ولایتفقیه هم فقط دوستی نیست. اهل تسنن میگویند: معنای سخن پیغمبر اکرم که فرمود: من کنت مولاه فهذا علی مولاه، یعنی هر کس دوست من است و من هم دوست او هستم، علی را هم دوست بدارد. ما هم دوست علی هستیم. امثال صاحب عبقات و صاحب الغدیر چه قدر زحمت کشیدند تا اثبات کنند که منظور از مولا فقط دوستی نیست بلکه منظور ولایت است؛ یعنی اطاعت علی بر شما واجب است.
در زمان ما هم ممکن است کسانی درباره ولایتفقیه بگویند: ولایتفقیه یعنی فقها را دوست بدارید. در حالی که ولایتفقیه یعنی اطاعت ولی فقیه مثل اطاعت امام معصوم واجب است. شایسته است که در درجه اول این مسأله را خودمان باور کنیم و در درجه بعد شبهه کسانی که دچار شبهه شدهاند را برطرف کنیم.
وفقناالله و ایاکم ان شاءالله
1 . محمد، 24.
2 . نساء، 29.
3 . بقره، 188.
4 . توبه، 49.
5 . آلعمران، 85.
6 . مائده، 50.
7 . آلعمران، 144.
8 . ابراهیم، 8.
9 . یوسف، 18.
10 . ق، 22.
11 . روم، 10.
12 . الکافی، ج1 ص67.